Paradigma; belirli bir konuda ya da alanda geçerli olan fikirler bütünü demektir. Örnek verecek olursak şu anki astronomi bilgimize göre güneş sistemi bizim gezegenimizin dâhil olduğu sistemdir ve dünya hem kendi etrafında hem de güneş etrafında dönmektedir. İşte bu bilgi aksi keşfedilmedikçe astronomi biliminde bir paradigma olarak kalacaktır.

Paradigmalar her alanda mevcuttur. Eğitim alanında da bunun örneklerine rastlamak mümkündür. Her zaman diliminde her yüzyılda neredeyse eğitimin ne olduğu ve nasıl yapılacağına dair çeşitli fikirler öne sürülmüş ve bu fikirler belli dönemlerde eğitsel bakış açısını etkisi altına almıştır. Bundan yüz yüz elli yıl önce eğitimde davranışçılık ve daimicilik gibi sert ve tek düze bakış açıları rağbet görürken zamanla insan ve öğrenme ile alakalı araştırmaların artması ile birlikte daha insani daha hümanist ve aktifliği öne çıkaran fikirler eğitim camiasına yön vermiştir.

Peki, okul öncesi eğitimde son durum nedir?

Yüzyıla yakın zamandır okul öncesi eğitimde montessori, reggio emilia, waldorf, high scope, primary years program, op stap, bank street ve head start gibi model ve uygulama örnekleri etkinlik kazanmıştır. İçeriklerine değinmeden temelde benzer bir bakış açısını, çocuğun aktif öğrenme ve yaşantısını temele alan bu yaklaşımların ülkemizde de yansımaları mevcuttur. Örneğin 2013 yılında uygulanmaya başlanan yeni okul öncesi eğitim programı bu yaklaşımları temele alan bir tarzda hazırlanmıştır. Her ne kadar zamanın paradigmasına uygun olarak hazırlanmış olsa da programın ulusal çapta göz ardı ettiği gerçekler bulunmaktadır. Örneğin programda ulaşılmak istenen ideal sınıf ortamı ile halihazırda sahada bulunan sınıf ortamları arasında ciddi bir uçurum bulunduğu görülmektedir. Ülkemizin bazı bölgelerinde bırakın sınıf yapacak dört duvar bulmayı gezici anaokulu uygulaması ile bile ulaşılamayan köy ve mezraların olduğu gerçeği göz önüne alındığında aslında paradigmanın ötesinde de çeşitli gerçekliklerin halledilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Düşünün ki bir yemek yapıyorsunuz ve elinizde bu yemeği yapmaya yetecek malzemenin olup olmadığı hakkında kesin bilginiz yok. Bu durumda zihninizde harika bir yemek yapma fikri belirmiş olsa da sahada bunu başarma ihtimalinizin ancak dolaptaki malzemenin miktarına bağlı olduğu gerçeğini görmekteyiz. Paradigmaya dayalı eğitim programları elbette önemlidir fakat bundan daha önemlisi de mevcut kaynakların gerçek durumudur. Bir başka örnek verecek olursak bugün ülkemizde eğitim veren bağımsız anaokullarının bile nitelikli bir okul dışı öğrenme ortamına sahip olduğu söylenemezken ilkokul ve ortaokullara bağlı anasınıflarında öğrenim gören çocukların bir bahçeye erişim olanakları neredeyse yok diyecek kadar azdır.  Paradigma çocuğun duyularını eğitmeyi öğütlerken gerçek dünyada çocuğun bir bahçesinin bile olamayışı düşünceyle yaşantının zıtlığıdır. Bu ve buna benzer örneklerden hareketle eğitimde özellikle de yaşamın temellerine hazırlık yapılan okul öncesi eğitimde paradigmalara uygun bir öğrenme ortamının sağlanmaya çalışılması en temel hedef olmalıdır. Öyle istendiği için değil öyle olduğu için programa dâhil edilmiş gerçeklere ihtiyaç vardır.

Mümkün olduğu kadar ilkokul ve ortaokullarda bulunan anasınıflarının da ihtiyaçları programa uygun olarak dizayn edilmelidir. Bu ihtiyaçların en başında keşfetmeye olanak sağlayacak bir okul bahçesi gelmektedir. Her gün beş saat boyunca dört duvar arasına hapsedilmişçesine eğitim görmek zorunda kalmak çocukların kaderi olmamalıdır. Kim bilir belki de gelecekte yeni paradigmaların yazılmasına zemin hazırlayan eylemler bugün yapıp ettiklerimizdir.

Kalın sağlıcakla…